Το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα του IMMANUEL WALLERSTEIN

Το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα του IMMANUEL WALLERSTEIN

Σύμφωνα με πολλούς σύγχρονους μαρξιστές η αντίληψη που ερμηνεύει την κοινωνία στη βάση του εθνικού κράτους έχει καταρρεύσει και η υπόθεση πως υπάρχουν μεμονωμένες κοινότητες που ορίζονται από τα εθνικά κράτη αντικαθίσταται από μια άλλη που θέλει κάποιους τρίτους τρόπους ζωής από διεθνικά σχηματιζόμενους και διευρυνόμενους χώρους του κοινωνικού να ξεπερνούν πλέον τα υπάρχοντα σύνορα.

Διεθνικοί χώροι είναι κατά τον Βαλερστάιν οι χώροι μεταξύ των οποίων οι αποστάσεις τείνουν να πάψουν να υφίστανται. Είναι πρώιμες μορφές οργάνωσης διεθνικών παγκόσμιων κοινωνιών που δεν θα χαρακτηρίζονται μήτε από την ύπαρξη κράτους μήτε θεσμών. Η ανάπτυξη τους τίθεται σε ευθεία αντίθεση με τις γραφειοκρατίες των εθνικών κρατών. Αντικαθιστούν, σε πρωτόλειο επίπεδο τις μεμονωμένες κοινωνίες που διαχωρίζονται πλήρως μεταξύ τους με την δυναμική μιας αντίθετης εικόνας, ενός και μοναδικού παγκόσμιου συστήματος, στα πλαίσια του οποίου οι πάντες, κοινωνίες, επιχειρήσεις, κυβερνήσεις, τέχνες, κοινωνικές τάξεις, νυκοκοιριά, άτομα, υποχρεώνονται να ενταχτούν σε ένα και μοναδικό καταμερισμό εργασίας δια μέσω του οποίου θα προσδιορίζονται από εδώ και εις το εξής. Το ένα και μοναδικό παγκόσμιο σύστημα επιβάλλεται από την αναπαραγωγή του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, καθώς ο καπιταλισμός είναι κατά Βαλερστάιν, παγκόσμιος βάση δικής του εσωτερικής λογικής και γι’ αυτό το λόγο ενυπάρχουν σε αυτή την διαμορφωθείσα νέα ποιότητα κοινωνικές ανισότητες.

Υπάρχει επομένως μια παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία με τα εξής χαρακτηριστικά:

Πρώτον, αποτελείται από μια και μοναδική αγορά, η οποία κυριαρχείται από την αρχή της μεγιστοποίησης του κέρδους.

Δεύτερον, υπάρχει μια σειρά κρατικών δομών με διαφορετική ισχύ τόσο εντός όσο και εκτός της εθνικής αγοράς. Οι δομές αυτές έχουν ως σκοπό τους την παρεμπόδιση της ελεύθερης λειτουργίας της καπιταλιστικής αγοράς προκειμένου να βελτιωθούν οι προοπτικές κέρδους συγκεκριμένης ομάδας ή ομάδων καπιταλιστών.

Τρίτον, βασικό στοιχείο της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας είναι κατά τον Βαλερστάιν «το γεγονός ότι η ιδιοποίηση της υπεραξίας λαμβάνει χώρα σε μια διαδικασία εκμετάλλευσης η οποία δεν αφορά δύο κοινωνικές τάξεις, αλλά περιλαμβάνει τρία επίπεδα: των κεντρικών χωρών, των ημιπεριφερειών και των περιφερειακών χωρών και περιοχών», (Ούρλιχ Μπεκ, Τι είναι παγκοσμιοποίηση;, σελ. 111.)

Και ενώ από τη μια ο καπιταλισμός οικοδομεί ένα παγκόσμιο οικονομικό χώρο, τον χώρο της παγκόσμιας αγοράς παράλληλα η ανθρωπότητα παρακμάζει στα πλαίσια εθνικών κρατών, ταυτοτήτων, και μαζί της παρακμάζουν οι ιδέες της εθνικής ανεξαρτησίας και της καταγωγής. Εντός της μιας και μόνης παγκόσμιας οικονομίας όπως προαναφέραμε ενυπάρχουν και αναπαράγονται όλες οι αντιθέσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Εκεί οφείλεται ο χωρισμός του κοινωνικού χώρου σε τρία μέρη (κέντρο – ημιπεριφέρεια – περιφέρεια), σχήμα που αποτελεί μια ολοκλήρωση αντιφατική και εν γένει, μια συγκρότηση γεμάτη συγκρούσεις. Χαρακτηριστικά παραδείγματα εμποδίων στην ολοκλήρωση της παγκόσμιας οικονομίας είναι οι αντι-δυτικές, αντί-νεωτερικές, φονταμενταλιστικές αντιδράσεις, το οικολογικό κίνημα και ο νεοεθνικισμός. Η κατάληξη της παγκόσμιας οικονομίας είναι κατά τον Βαλερστάιν η κατάρρευση του παγκόσμιου συστήματος.

Το λογικό σχήμα του Βαλερστάιν είναι μονόπλευρο και οικονομίστικο μια και προσδιορίζεται μόνο αλλά και οριστικά ως η θεσμοποίηση της παγκόσμιας αγοράς. Οι κριτικές που δέχεται το ανωτέρω θεωρητικό σχήμα αφορούν πρωτίστως το γεγονός ότι είναι αδύνατη η ερμηνεία και πόσο μάλλον, η εξέταση της ορθότητας της και ότι δεν θεσμοθετείται μια νέα ποιότητα καθώς από την εποχή του Κολόμβου διαφαίνεται τάση ενοποίησης της αγοράς. Τέλος, η επιχειρηματολογία του κινείται ευθύγραμμα κόντρα σε κάθε διαλεκτική αρχή.

Η μετά-διεθνής πολιτική : Ρόουζνο

Ανάμεσα στο θεωρητικό σχήμα του Βαλερστάιν και σε αυτό των εθνικών οικονομιών διαφαίνεται να υπάρχει τεράστια απόσταση. Ο Ρόουζνο έρχεται μεν σε διάσταση με τη σκέψη που βασίζεται στο εθνικό κράτος, δεν τοποθετεί δε στη θέση των πολύπλοκων σχέσεων των εθνικών κρατών ένα και μοναδικό σύστημα της παγκόσμιας αγοράς αλλά διακρίνει την διεθνή πολιτική σε δύο φάσεις: κατά την πρώτη περίοδο, η οποία έχει κλείσει τον κύκλο της, κυριαρχούσαν και μονοπωλούσαν την διεθνή σκηνή τα εθνικά κράτη. Τώρα, έχουμε μπει σε μια νέα φάση, «τη φάση της μετά-διεθνούς πολιτικής, η οποία επιβάλλει στα εθνικά κράτη, ως δρώντα υποκείμενα, να μοιράσουν το παγκόσμιο σκηνικό και την εξουσία με διεθνείς οργανισμούς, πολυεθνικά συγκροτήματα, καθώς και με πολυεθνικά κοινωνικά και πολιτικά κινήματα», (Ούρλιχ Μπεκ, Τι είναι παγκοσμιοποίηση;, σελ. 113). Άλλωστε ο καθαρός αριθμός των διεθνών οργανώσεων αυξάνεται διαρκώς τα τελευταία χρόνια.

Το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο μετάβασης από την εποχή του εθνικού σε αυτή του μετά-εθνικού, σύμφωνα με τον Ρόουζνο, αποδεικνύεται πρώτο με τη δραστηριότητα του διεθνούς πολιτικού συστήματος και δεύτερο με το γεγονός ότι μονοσήμαντη δομή εξουσίας των ανταγωνιστικών εθνικών κρατών έχει αντικατασταθεί και συνεχίζει να αντικαθίσταται από μια πολυκεντρική κατανομή των εξουσιών, σε ένα πλήθος διεθνικών αλλά και εθνοκεντρικών δρώντων, οι οποίοι ενίοτε ανταγωνίζονται και ενίοτε συνεργάζονται μεταξύ τους.

Σ.Α. "Συσσώρευση, Παγκοσμιοποίση και οικονομική κρίση"