Το κράτος μετά την επανάσταση

Το κράτος μετά την επανάσταση

Oπως εξηγούσε ο Λένιν, ο στόχος της κατάργησης του κράτους δεν είναι μονοπώλιο των αναρχικών.
"Το προλεταριάτο χρειάζεται το κράτος μόνο προσωρινά. Δε διαφωνούμε καθόλου με τους αναρχικούς στο στόχο της κατάργησης του κράτους. Πιστεύουμε πως, για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός, πρέπει προσωρινά να χρησιμοποιήσουμε τα εργαλεία, τους πόρους και τις μεθόδους της κρατικής εξουσίας ενάντια στους εκμεταλλευτές..."

Τι είναι, όμως, αυτό το φοβερό Σοβιετικό κράτος που οι αναρχικοί ταυτίζουν στην ουσία με το αστικό κράτος; Ο Λένιν, παίρνοντας την εμπειρία της Παρισινής κομμούνας, διατύπωσε στο βιβλίο του "Κράτος και Επανάσταση" τα χαρακτηριστικά του:
-->την άμεση εκλογή όλων των αξιωματούχων του κράτους και την δυνατότητα εξίσου άμεσης ανάκλησης τους,
-->την ίση αμοιβή όλων των αξιωματούχων με το μισθό του εργάτη,
-->την ανακύκλωση όλων στα γραφειοκρατικά καθήκοντα και
-->την αντικατάσταση των σωμάτων ασφαλείας με ένοπλη πολιτοφυλακή
Χρειάζεται να τονίσουμε, ιδιαίτερα μετά την εμπειρία των Σταλινικών καθεστώτων, πως οι πιο πάνω λειτουργίες μπορούν να αναπτυχθούν μόνο σε συνθήκες πολυκομματισμού κι όχι μονοκομματικών καθεστώτων.

.Ο Μαρξισμός εξηγεί πως η κατάργηση του αστικού κράτους ως κατασταλτικού μηχανισμού δεν είναι αρκετή. Χρειάζεται η κατάργηση της ταξικής κοινωνίας που αυτή γεννάει το κράτος. Κι η πράξη αυτή δεν είναι καθόλου στιγμιαία. Οι νόμοι της αγοράς δεν μπορούν να καταργηθούν με φιρμάνια. Δε μπορεί να καταργηθεί με νομοθετικές πράξεις η πείνα και η στέρηση των μαζών και η προσπάθεια των παλιών εκμεταλλευτών να ξαναπάρουν πίσω τα ηνία της κοινωνίας.

Η καινούργια εργατική εξουσία δε μπορεί να παραβλέψει αυτή τη σκληρή πραγματικότητα και να κηρύξει την "εθελοντική συνεργασία" γενικά κι αόριστα. Πρέπει να υπερασπιστεί με όλα τα μέσα την επανάσταση και άμεσα να ξεκινήσει τα έργα που θα ανακουφίσουν τις μάζες και θα δώσουν ώθηση στην παραγωγή. Αυτό σημαίνει, στην πράξη, να πάρει στα χέρια της τα μεγάλα εργοστάσια, τις τράπεζες και τους οργανισμούς, για να μπορέσει να τα βάλει άμεσα στην υπηρεσία του συνόλου της κοινωνίας.

Ολόκληρη η ουσία του σοσιαλισμού βρίσκεται σε αυτό: πρέπει η ίδια η κοινωνία να σχεδιάσει την παραγωγή με βάση τις ανάγκες της. Τι σημαίνει όμως αυτό; Σημαίνει πως θα πρέπει η οργανωμένη δύναμη της επανάστασης να επιβάλει το πέρασμα των μεγάλων επιχειρήσεων στα χέρια της. Με βάση αυτή την οικονομική συγκέντρωση θα μπορέσει να καταρτίσει ένα σχέδιο, που θα στηρίζεται από τη μια στις πληροφορίες που θα έρχονται στο κέντρο για τις ανάγκες της κοινωνίας και από την άλλη στις πληροφορίες που θα έρχονται από τα εργοστάσια για τις δυνατότητες που έχει η κάθε μονάδα να παράγει το ένα ή το άλλο προϊόν. Ιδιαίτερα με την σημερινή ανάπτυξη της τεχνολογίας και την πολυπλοκότητα της οικονομίας, οι θεωρίες των αναρχικών για μια κοινωνία χωρίς κεντρικό σχεδιασμό είναι παιδαριώδεις. Αντίθετα, όσο περισσότερο αναπτύσσεται η τεχνολογία τόσο πιο αλληλεξαρτημένοι είναι οι τομείς της οικονομίας και τόσο πιο πλατύς πρέπει να είναι αυτός ο σχεδιασμός.

Η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα εργοστάσια δίνει μια τεράστια ώθηση στην παραγωγή. Η εφαρμογή της σύγχρονης τεχνολογίας, η κατάργηση κλάδων όπως η πολεμική βιομηχανία και η απασχόληση των ανέργων θα μπορούσαν να μειώσουν ριζικά τις αναγκαίες εργάσιμες ώρες. Αυτά είναι συγκεκριμένα μέτρα που μπορεί να πάρει άμεσα μια εργατική εξουσία. Χωρίς αυτά, η οικονομική δύναμη μένει στα χέρια των παλιών εκμεταλλευτών. Χωρίς την ύπαρξη ενός δυνατού μηχανισμού πλατιάς δημοκρατικής εργατικής εξουσίας αυτά τα μέτρα δεν μπορούν να υλοποιηθούν. Όσο κι αν οι αναρχικοί ζητάνε το ένα ή το άλλο τυπικό μέτρο ελέγχου αυτής της εξουσίας, δεν παύει να έχει τα χαρακτηριστικά μιας εξουσίας. Όπως έγραφε ο Λένιν "η καλύτερη δημοκρατία δεν παύει να είναι μορφή εξουσίας".

Οι αντιρρήσεις, όμως, των αναρχικών δεν έχουν σχέση με το ποιος έχει την εξουσία, αλλά με το ότι συνεχίζει να υπάρχει εξουσία, γενικά. Τους αφήνει παγερά αδιάφορους αν την εξουσία την έχει η συντριπτική πλειοψηφία του λαού κι αν την χρησιμοποιεί σε βάρος μιας χούφτας παλιών εκμεταλλευτών. Ο Προυντόν ήταν αντίθετος με την έννοια του σχεδιασμού και της οργάνωσης της κοινωνίας, φτάνοντας μάλιστα να πει πως "το κομμουνιστικό σύστημα είναι δικτατορικό γιατί ξεκινά από την αρχή ότι το άτομο υπάγεται στην κοινότητα". Παρόμοιες απόψεις έκφρασε και ο Κροπότκιν, αργότερα, με τα κηρύγματα του για "εθελοντική συνεργασία". Ο Μπακούνιν, ξεπερνάει και τους δύο:
"Καμιά πολιτική οργάνωση δε μπορεί να είναι ο,τιδήποτε άλλο από οργάνωση της εξουσίας υπέρ των συμφερόντων μιας τάξης και σε βάρος των μαζών... Αν το προλεταριάτο έπαιρνε την εξουσία, θα γινόταν μια εξουσιαστική, εκμεταλλεύτρια τάξη."

Να εκμεταλλευτεί ποιόν; Η άρνηση των αναρχικών να δουν την οικονομική βάση της εκμετάλλευσης οδηγεί σε αυτού του είδους τους παραλογισμούς. Συνοψίσαμε πιο πάνω τους λόγους που η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης στον καπιταλισμό είναι η πιο γενικευμένη μορφή εκμετάλλευσης στην ιστορία. Το κεφάλαιο στον καπιταλισμό είναι η πιο γενικευμένη εκμεταλλευτική δύναμη στην ιστορία. Η ταξική πάλη φτάνει ιστορικά στο πολιτικό της αποκορύφωμα με τους δυο αυτούς γιγαντιαίους πόλους να αγκαλιάζουν ολόκληρη σχεδόν την κοινωνία. Οικονομικά, από την άλλη, η ανάπτυξη των μονοπωλίων δημιουργεί τη βάση για τον ευκολότερο σχεδιασμό της οικονομίας. Αυτά τα ιστορικά γεγονότα προσπάθησε να εξηγήσει ο Μαρξ στο "Κεφάλαιο", το οποίο συμφώνησε μάλιστα ο ίδιος ο Μπακούνιν να μεταφράσει στα Ρωσικά, αλλά εγκατέλειψε την προσπάθεια όταν ξέσπασε η ανοικτή σύγκρουση των δύο τάσεων.

Αυτή η αντίληψη, λοιπόν, της ελεύθερης, αναρχικής κοινωνίας δεν εξηγεί καθόλου πώς θα καταργηθεί η οικονομική εκμετάλλευση, ακόμα κι αν δεχτούμε πως τάχα αυτή η εκμετάλλευση είναι αποτέλεσμα της πολιτικής καταπίεσης που ασκεί κάθε εξουσία. Ποιος θα πάρει μέτρα εναντίον ποιου; Ουσιαστικά, λοιπόν, στις ατομικές ελευθερίες που υπερασπίζονται οι αναρχικοί είναι και το δικαίωμα ατομικής ιδιοκτησίας των εργοστασίων. Εκτός, πια, κι αν εννοούν πως θα κάνουν την ίδια έκκληση για "εθελοντική συνεργασία" και προς τους αστούς.
Η "ελευθερία", επομένως, όπως την καταλαβαίνουν οι αναρχικοί είναι πρωταρχικά ατομική. Το συλλογικό "καλό" βγαίνει μέσα από το χάος σαν η κοινή συνισταμένη των διαφορετικών ατομικών (και ταξικών) απόψεων. Η εμφάνιση αυτής της συνισταμένης είναι αποτέλεσμα της πρόσθεσης αυτών των απόψεων, που πρέπει να εκφράζονται και να υλοποιούνται όλες, αλλιώς σημαίνει πως ανάμεσα στα άτομα που τις εκφράζουν υπάρχει σχέση εξουσίας και καταστολής.

Η θεωρία αυτή δεν ξεφεύγει από τα πλαίσια του αστικού φιλελευθερισμού, με μόνη διαφορά ότι οι αστοί φιλελεύθεροι προσθέτουν πως το κράτος είναι αναγκαίο στο ρόλο του διαιτητή των συγκρούσεων ανάμεσα σε αυτές τις ατομικές διαφορές, ώστε να αποφευχθούν οι "υπερβολές". Το λένε αυτό γιατί έχοντας στα χέρια τους την οικονομική δύναμη ξέρουν πως αυτό σημαίνει υπεράσπιση των συλλογικών τους συμφερόντων. Σε ένα αγώνα ανάμεσα σε ένα Δαυίδ και ένα Γολιάθ η αντικειμενικότητα του διαιτητή σημαίνει υπεράσπιση του δικαιώματος του Γολιάθ να σαπίσει στο ξύλο τον Δαυίδ. Η κατάργηση του διαιτητή δεν λύνει το πρόβλημα, αντίθετα ο Γολιάθ θα αφήσει και τα προσχήματα και τους καλούς τρόπους. Η μόνη λύση είναι ο αφοπλισμός του Γολιάθ, ο εξοπλισμός του Δαυίδ και μετά η κατάργηση του διαιτητή. Ας μην παρατραβάμε όμως το παράδειγμα.

Είναι αλήθεια πως οι αναρχικοί πολλές φορές προσπάθησαν να αρνηθούν πως ο Αναρχισμός δεν υποστηρίζει την οργάνωση. Η ιδέα του φεντεραλισμού (federation=ομοσπονδία) είναι μια απόπειρα των αναρχικών να απαντήσουν σ' αυτό. Σύμφωνα με αυτήν, η ιδανική κοινωνία θα είναι οργανωμένη, αλλά χωρίς την ύπαρξη Κράτους και κεντρικού σχεδιασμού, απλά με "ελεύθερη", "αδελφική" σχέση ανάμεσα σε τοπικές κολεκτίβες, που κι αυτές με τη σειρά τους θα είναι σύνολο ατόμων με "ελεύθερη", "αδελφική" σχέση.

Οι έννοιες, βέβαια, της κολλεκτίβας και της σοσιαλιστικής ομοσπονδίας ήταν συστατικά στοιχεία της πολιτικής του Λένιν και του Τρότσκι. Κατά την άποψη τους, οι ακτήμονες αγρότες έπρεπε να πάρουν την ατομική ιδιοκτησία της απαλλοτριωμένης γης, όπως διεκδικούσαν, και σταδιακά να κερδηθούν εθελοντικά στην ιδέα της κολλεκτίβας. Το ίδιο υποστήριζαν και για τη δημιουργία της ΕΣΣΔ. Οι εθνότητες, που παλιά ήταν καταπιεσμένες από το Τσαρικό καθεστώς, έπρεπε, για να δεχτούν να μπουν σε μια ισότιμη ομοσπονδία με τη Σοβιετική Ρωσία, να ξεπεράσουν τις προκαταλήψεις που είχαν ενάντια στο Ρώσικο εθνικισμό. Γι' αυτό, οι Λένιν και Τρότσκι υποστήριζαν την παραχώρηση σημαντικών εθνικών προνομίων σ' αυτές τις εθνότητες. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις ο κεντρικός σχεδιασμός έπρεπε να αποδυναμωθεί συνειδητά, μέχρι να γίνει κατανοητή η σημασία του σε όσο το δυνατό πλατύτερα στρώμα-τα. Αυτή η πολιτική, ωστό-σο, ανατράπηκε πριν ολοκληρωθεί, με την άνοδο της Σταλινικής γραφειοκρα-τίας που επέβαλε βίαια στους αγρότες την κολεκτ-ιβοποίηση και στις εθνότη-τες τη συμμετοχή στην ΕΣΣΔ.

Για άλλη μια φορά οι αναρχικοί μένουν στο αφηρημένο επίπεδο των ανθρώπινων σχέσεων, χωρίς να καταλαβαίνουν πως αυτές δεν είναι παρά η αντανάκλαση των παραγωγικών σχέσεων. Η υλική βάση για την ομοψυχία της κοινωνίας είναι η αφθονία αγαθών, το τέλος της υλικής στέρησης που μας κληροδοτεί η ταξική κοινωνία. Κι αυτό θα είναι μια διαδικασία που θα ξεκινήσει με την ανατροπή του καπιταλισμού και θα κρατήσει για αρκετό διάστημα. Ο άνθρωπος θα χρειαστεί πολλά χρόνια μετά την επανάσταση για να απαλλαγεί από όλα τα κατάλοιπα μικροψυχίας, δουλικότητας, προλήψεων και δεισιδαιμονίας, άγχους και ανταγωνιστικότητας. Πόσο θα κρατήσει αυτή η περίοδος δε θα εξαρτηθεί απλά από τους μηχανισμούς διαπαιδαγώγησης, αλλά και πάλι κύρια από την εξέλιξη της οικονομίας. Η ανάγκη ύπαρξης κράτους θα μειώνεται ακριβώς όσο περισσότερο θα επουλώνονται οι πληγές που κληροδοτεί η ταξική κοινωνία.