Δευτέρα 12 Ιουλίου 2010
Δευτέρα 5 Ιουλίου 2010
Τετάρτη 30 Ιουνίου 2010
Πιάστηκα σκοινί κορδόνι
Βαρέλι, Πιάστηκα σκοινί κορδόνι
Το σύστημα έλεγαν οι αρχαίοι, και γι’ αυτό ήταν σπουδαίοι
Είναι ένα βαρέλι γεμάτο σκόρδα. Και μέσα στο βαρέλι
Ανθρώποι, ανθρώποι, ανθρώποι. Μια γη γεμάτη σκορδαλιά.
Και το βαρέλι αυτό γυρίζει, γυρίζει, γυρίζει. Κι όλο και κάποιοι
Βγαίνουνε στην επιφάνεια. Και γίνονται μετά Ωνάσηδες.
Ωνάσης σημαίνει να πας στα μπουζούκια, να τα σπας αγκαλιά με τον
Τέλη το Σαβάλας και να κάθεσαι μετά στο Κολωνάκι,
Στις κοσμικές ταβέρνες, και να τρως λαϊκότατα σκορδαλιά. Αυτό είναι
Και που το σώζει το σύστημα. Ποιος πρώτος θα προλάβει.
Έχει την εντύπωση, την αυταπάτη, το πιστεύει δηλαδή, πως θα προλάβει,
να βγει ο ίδιος μέσα απ’ το βαρέλι και να πέσει μετά με τα μούτρα να φάει.
Να φάει. Να φάει. Γι’ αυτό βρωμάει ο χώρος (;) μας σκατίλα. Σκατίλα είναι
η μυρουδιά του ανθρώπου, αυτουνού που τρώει σκόρδα, πολλά σκόρδα,
πάρα πολλά σκόρδα. Όλα τα σκόρδα όλων των υπόλοιπων ανθρώπων...
Τετάρτη 23 Ιουνίου 2010
Το κράτος μετά την επανάσταση
Το κράτος μετά την επανάσταση
Oπως εξηγούσε ο Λένιν, ο στόχος της κατάργησης του κράτους δεν είναι μονοπώλιο των αναρχικών.
"Το προλεταριάτο χρειάζεται το κράτος μόνο προσωρινά. Δε διαφωνούμε καθόλου με τους αναρχικούς στο στόχο της κατάργησης του κράτους. Πιστεύουμε πως, για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός, πρέπει προσωρινά να χρησιμοποιήσουμε τα εργαλεία, τους πόρους και τις μεθόδους της κρατικής εξουσίας ενάντια στους εκμεταλλευτές..."
Τι είναι, όμως, αυτό το φοβερό Σοβιετικό κράτος που οι αναρχικοί ταυτίζουν στην ουσία με το αστικό κράτος; Ο Λένιν, παίρνοντας την εμπειρία της Παρισινής κομμούνας, διατύπωσε στο βιβλίο του "Κράτος και Επανάσταση" τα χαρακτηριστικά του:
-->την άμεση εκλογή όλων των αξιωματούχων του κράτους και την δυνατότητα εξίσου άμεσης ανάκλησης τους,
-->την ίση αμοιβή όλων των αξιωματούχων με το μισθό του εργάτη,
-->την ανακύκλωση όλων στα γραφειοκρατικά καθήκοντα και
-->την αντικατάσταση των σωμάτων ασφαλείας με ένοπλη πολιτοφυλακή
Χρειάζεται να τονίσουμε, ιδιαίτερα μετά την εμπειρία των Σταλινικών καθεστώτων, πως οι πιο πάνω λειτουργίες μπορούν να αναπτυχθούν μόνο σε συνθήκες πολυκομματισμού κι όχι μονοκομματικών καθεστώτων.
.Ο Μαρξισμός εξηγεί πως η κατάργηση του αστικού κράτους ως κατασταλτικού μηχανισμού δεν είναι αρκετή. Χρειάζεται η κατάργηση της ταξικής κοινωνίας που αυτή γεννάει το κράτος. Κι η πράξη αυτή δεν είναι καθόλου στιγμιαία. Οι νόμοι της αγοράς δεν μπορούν να καταργηθούν με φιρμάνια. Δε μπορεί να καταργηθεί με νομοθετικές πράξεις η πείνα και η στέρηση των μαζών και η προσπάθεια των παλιών εκμεταλλευτών να ξαναπάρουν πίσω τα ηνία της κοινωνίας.
Η καινούργια εργατική εξουσία δε μπορεί να παραβλέψει αυτή τη σκληρή πραγματικότητα και να κηρύξει την "εθελοντική συνεργασία" γενικά κι αόριστα. Πρέπει να υπερασπιστεί με όλα τα μέσα την επανάσταση και άμεσα να ξεκινήσει τα έργα που θα ανακουφίσουν τις μάζες και θα δώσουν ώθηση στην παραγωγή. Αυτό σημαίνει, στην πράξη, να πάρει στα χέρια της τα μεγάλα εργοστάσια, τις τράπεζες και τους οργανισμούς, για να μπορέσει να τα βάλει άμεσα στην υπηρεσία του συνόλου της κοινωνίας.
Ολόκληρη η ουσία του σοσιαλισμού βρίσκεται σε αυτό: πρέπει η ίδια η κοινωνία να σχεδιάσει την παραγωγή με βάση τις ανάγκες της. Τι σημαίνει όμως αυτό; Σημαίνει πως θα πρέπει η οργανωμένη δύναμη της επανάστασης να επιβάλει το πέρασμα των μεγάλων επιχειρήσεων στα χέρια της. Με βάση αυτή την οικονομική συγκέντρωση θα μπορέσει να καταρτίσει ένα σχέδιο, που θα στηρίζεται από τη μια στις πληροφορίες που θα έρχονται στο κέντρο για τις ανάγκες της κοινωνίας και από την άλλη στις πληροφορίες που θα έρχονται από τα εργοστάσια για τις δυνατότητες που έχει η κάθε μονάδα να παράγει το ένα ή το άλλο προϊόν. Ιδιαίτερα με την σημερινή ανάπτυξη της τεχνολογίας και την πολυπλοκότητα της οικονομίας, οι θεωρίες των αναρχικών για μια κοινωνία χωρίς κεντρικό σχεδιασμό είναι παιδαριώδεις. Αντίθετα, όσο περισσότερο αναπτύσσεται η τεχνολογία τόσο πιο αλληλεξαρτημένοι είναι οι τομείς της οικονομίας και τόσο πιο πλατύς πρέπει να είναι αυτός ο σχεδιασμός.
Η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα εργοστάσια δίνει μια τεράστια ώθηση στην παραγωγή. Η εφαρμογή της σύγχρονης τεχνολογίας, η κατάργηση κλάδων όπως η πολεμική βιομηχανία και η απασχόληση των ανέργων θα μπορούσαν να μειώσουν ριζικά τις αναγκαίες εργάσιμες ώρες. Αυτά είναι συγκεκριμένα μέτρα που μπορεί να πάρει άμεσα μια εργατική εξουσία. Χωρίς αυτά, η οικονομική δύναμη μένει στα χέρια των παλιών εκμεταλλευτών. Χωρίς την ύπαρξη ενός δυνατού μηχανισμού πλατιάς δημοκρατικής εργατικής εξουσίας αυτά τα μέτρα δεν μπορούν να υλοποιηθούν. Όσο κι αν οι αναρχικοί ζητάνε το ένα ή το άλλο τυπικό μέτρο ελέγχου αυτής της εξουσίας, δεν παύει να έχει τα χαρακτηριστικά μιας εξουσίας. Όπως έγραφε ο Λένιν "η καλύτερη δημοκρατία δεν παύει να είναι μορφή εξουσίας".
Οι αντιρρήσεις, όμως, των αναρχικών δεν έχουν σχέση με το ποιος έχει την εξουσία, αλλά με το ότι συνεχίζει να υπάρχει εξουσία, γενικά. Τους αφήνει παγερά αδιάφορους αν την εξουσία την έχει η συντριπτική πλειοψηφία του λαού κι αν την χρησιμοποιεί σε βάρος μιας χούφτας παλιών εκμεταλλευτών. Ο Προυντόν ήταν αντίθετος με την έννοια του σχεδιασμού και της οργάνωσης της κοινωνίας, φτάνοντας μάλιστα να πει πως "το κομμουνιστικό σύστημα είναι δικτατορικό γιατί ξεκινά από την αρχή ότι το άτομο υπάγεται στην κοινότητα". Παρόμοιες απόψεις έκφρασε και ο Κροπότκιν, αργότερα, με τα κηρύγματα του για "εθελοντική συνεργασία". Ο Μπακούνιν, ξεπερνάει και τους δύο:
"Καμιά πολιτική οργάνωση δε μπορεί να είναι ο,τιδήποτε άλλο από οργάνωση της εξουσίας υπέρ των συμφερόντων μιας τάξης και σε βάρος των μαζών... Αν το προλεταριάτο έπαιρνε την εξουσία, θα γινόταν μια εξουσιαστική, εκμεταλλεύτρια τάξη."
Να εκμεταλλευτεί ποιόν; Η άρνηση των αναρχικών να δουν την οικονομική βάση της εκμετάλλευσης οδηγεί σε αυτού του είδους τους παραλογισμούς. Συνοψίσαμε πιο πάνω τους λόγους που η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης στον καπιταλισμό είναι η πιο γενικευμένη μορφή εκμετάλλευσης στην ιστορία. Το κεφάλαιο στον καπιταλισμό είναι η πιο γενικευμένη εκμεταλλευτική δύναμη στην ιστορία. Η ταξική πάλη φτάνει ιστορικά στο πολιτικό της αποκορύφωμα με τους δυο αυτούς γιγαντιαίους πόλους να αγκαλιάζουν ολόκληρη σχεδόν την κοινωνία. Οικονομικά, από την άλλη, η ανάπτυξη των μονοπωλίων δημιουργεί τη βάση για τον ευκολότερο σχεδιασμό της οικονομίας. Αυτά τα ιστορικά γεγονότα προσπάθησε να εξηγήσει ο Μαρξ στο "Κεφάλαιο", το οποίο συμφώνησε μάλιστα ο ίδιος ο Μπακούνιν να μεταφράσει στα Ρωσικά, αλλά εγκατέλειψε την προσπάθεια όταν ξέσπασε η ανοικτή σύγκρουση των δύο τάσεων.
Αυτή η αντίληψη, λοιπόν, της ελεύθερης, αναρχικής κοινωνίας δεν εξηγεί καθόλου πώς θα καταργηθεί η οικονομική εκμετάλλευση, ακόμα κι αν δεχτούμε πως τάχα αυτή η εκμετάλλευση είναι αποτέλεσμα της πολιτικής καταπίεσης που ασκεί κάθε εξουσία. Ποιος θα πάρει μέτρα εναντίον ποιου; Ουσιαστικά, λοιπόν, στις ατομικές ελευθερίες που υπερασπίζονται οι αναρχικοί είναι και το δικαίωμα ατομικής ιδιοκτησίας των εργοστασίων. Εκτός, πια, κι αν εννοούν πως θα κάνουν την ίδια έκκληση για "εθελοντική συνεργασία" και προς τους αστούς.
Η "ελευθερία", επομένως, όπως την καταλαβαίνουν οι αναρχικοί είναι πρωταρχικά ατομική. Το συλλογικό "καλό" βγαίνει μέσα από το χάος σαν η κοινή συνισταμένη των διαφορετικών ατομικών (και ταξικών) απόψεων. Η εμφάνιση αυτής της συνισταμένης είναι αποτέλεσμα της πρόσθεσης αυτών των απόψεων, που πρέπει να εκφράζονται και να υλοποιούνται όλες, αλλιώς σημαίνει πως ανάμεσα στα άτομα που τις εκφράζουν υπάρχει σχέση εξουσίας και καταστολής.
Η θεωρία αυτή δεν ξεφεύγει από τα πλαίσια του αστικού φιλελευθερισμού, με μόνη διαφορά ότι οι αστοί φιλελεύθεροι προσθέτουν πως το κράτος είναι αναγκαίο στο ρόλο του διαιτητή των συγκρούσεων ανάμεσα σε αυτές τις ατομικές διαφορές, ώστε να αποφευχθούν οι "υπερβολές". Το λένε αυτό γιατί έχοντας στα χέρια τους την οικονομική δύναμη ξέρουν πως αυτό σημαίνει υπεράσπιση των συλλογικών τους συμφερόντων. Σε ένα αγώνα ανάμεσα σε ένα Δαυίδ και ένα Γολιάθ η αντικειμενικότητα του διαιτητή σημαίνει υπεράσπιση του δικαιώματος του Γολιάθ να σαπίσει στο ξύλο τον Δαυίδ. Η κατάργηση του διαιτητή δεν λύνει το πρόβλημα, αντίθετα ο Γολιάθ θα αφήσει και τα προσχήματα και τους καλούς τρόπους. Η μόνη λύση είναι ο αφοπλισμός του Γολιάθ, ο εξοπλισμός του Δαυίδ και μετά η κατάργηση του διαιτητή. Ας μην παρατραβάμε όμως το παράδειγμα.
Είναι αλήθεια πως οι αναρχικοί πολλές φορές προσπάθησαν να αρνηθούν πως ο Αναρχισμός δεν υποστηρίζει την οργάνωση. Η ιδέα του φεντεραλισμού (federation=ομοσπονδία) είναι μια απόπειρα των αναρχικών να απαντήσουν σ' αυτό. Σύμφωνα με αυτήν, η ιδανική κοινωνία θα είναι οργανωμένη, αλλά χωρίς την ύπαρξη Κράτους και κεντρικού σχεδιασμού, απλά με "ελεύθερη", "αδελφική" σχέση ανάμεσα σε τοπικές κολεκτίβες, που κι αυτές με τη σειρά τους θα είναι σύνολο ατόμων με "ελεύθερη", "αδελφική" σχέση.
Οι έννοιες, βέβαια, της κολλεκτίβας και της σοσιαλιστικής ομοσπονδίας ήταν συστατικά στοιχεία της πολιτικής του Λένιν και του Τρότσκι. Κατά την άποψη τους, οι ακτήμονες αγρότες έπρεπε να πάρουν την ατομική ιδιοκτησία της απαλλοτριωμένης γης, όπως διεκδικούσαν, και σταδιακά να κερδηθούν εθελοντικά στην ιδέα της κολλεκτίβας. Το ίδιο υποστήριζαν και για τη δημιουργία της ΕΣΣΔ. Οι εθνότητες, που παλιά ήταν καταπιεσμένες από το Τσαρικό καθεστώς, έπρεπε, για να δεχτούν να μπουν σε μια ισότιμη ομοσπονδία με τη Σοβιετική Ρωσία, να ξεπεράσουν τις προκαταλήψεις που είχαν ενάντια στο Ρώσικο εθνικισμό. Γι' αυτό, οι Λένιν και Τρότσκι υποστήριζαν την παραχώρηση σημαντικών εθνικών προνομίων σ' αυτές τις εθνότητες. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις ο κεντρικός σχεδιασμός έπρεπε να αποδυναμωθεί συνειδητά, μέχρι να γίνει κατανοητή η σημασία του σε όσο το δυνατό πλατύτερα στρώμα-τα. Αυτή η πολιτική, ωστό-σο, ανατράπηκε πριν ολοκληρωθεί, με την άνοδο της Σταλινικής γραφειοκρα-τίας που επέβαλε βίαια στους αγρότες την κολεκτ-ιβοποίηση και στις εθνότη-τες τη συμμετοχή στην ΕΣΣΔ.
Για άλλη μια φορά οι αναρχικοί μένουν στο αφηρημένο επίπεδο των ανθρώπινων σχέσεων, χωρίς να καταλαβαίνουν πως αυτές δεν είναι παρά η αντανάκλαση των παραγωγικών σχέσεων. Η υλική βάση για την ομοψυχία της κοινωνίας είναι η αφθονία αγαθών, το τέλος της υλικής στέρησης που μας κληροδοτεί η ταξική κοινωνία. Κι αυτό θα είναι μια διαδικασία που θα ξεκινήσει με την ανατροπή του καπιταλισμού και θα κρατήσει για αρκετό διάστημα. Ο άνθρωπος θα χρειαστεί πολλά χρόνια μετά την επανάσταση για να απαλλαγεί από όλα τα κατάλοιπα μικροψυχίας, δουλικότητας, προλήψεων και δεισιδαιμονίας, άγχους και ανταγωνιστικότητας. Πόσο θα κρατήσει αυτή η περίοδος δε θα εξαρτηθεί απλά από τους μηχανισμούς διαπαιδαγώγησης, αλλά και πάλι κύρια από την εξέλιξη της οικονομίας. Η ανάγκη ύπαρξης κράτους θα μειώνεται ακριβώς όσο περισσότερο θα επουλώνονται οι πληγές που κληροδοτεί η ταξική κοινωνία.
Τρίτη 15 Ιουνίου 2010
Call center: οι νέες «αλυσίδες συναρμολόγησης»
Call center: οι νέες «αλυσίδες συναρμολόγησης»
«Στις υπηρεσίες σας 7 ημέρες την εβδομάδα, 24 ώρες το 24ωρο: πνεύμα δυναμικό, αποτελεσματικότητα, ευκολία προσαρμογής, ποτέ ασθενείς, ποτέ καθυστερημένοι και κυρίως…ποτέ σε διακοπές!»
D.Line Call Center
Τι είναι ένα call center;
Το 1968 ένας αμερικανός δικαστής, μετά από αίτημα μιας καταναλωτικής ένωσης, υποχρέωσε τη Ford να ιδρύσει μια δωρεάν τηλεφωνική γραμμή για να διευκολύνει τις κλήσεις για παράπονα. Έτσι γεννήθηκε το πρώτο call center. Σήμερα, 37 χρόνια μετά, η βόρεια Αμερική αριθμεί πάνω από 100.000 call center που απασχολούν πάνω από 10 χειριστές.
Στην Ιταλία, στα τέλη του 2003, οι απασχολούμενοι στα call center ήταν πάνω από 92.000. Οι εταιρίες και οι επιχειρήσεις που εκμεταλλεύονται αυτές τις υπηρεσίες είναι δεκάδες χιλιάδες και ο αριθμός των call center έχει φτάσει τα 1.580: το 1994 ήταν μόλις 39.
Οι απασχολούμενοι στα ιταλικά call center κατανέμονται ως εξής: στον τομέα του outsourcing είναι περίπου 27.000, το 2003, στον τομέα των τηλεπικοινωνιών 30.000, στη δημόσια διοίκηση πάνω από 15.000, στις χρηματοοικονομικές και τραπεζικές υπηρεσίες πάνω από 8.000, στους τομείς της ασφάλισης, του εμπορίου και της βιομηχανίας από 5.000 περίπου σε καθένα.
Τεϊλορισμός σε τηλεματική εκδοχή
Όμως τι είναι, πιο συγκεκριμένα, ένα call center; Είναι ένα οργανωτικό περιβάλλον που συγκεντρώνει μεγάλες ποσότητες τηλεφωνημάτων. Η δραστηριότητα συνίσταται, πρώτον, στην παροχή μιας γκάμας υπηρεσιών που ξεκινούν από την πώληση χρηματοπιστωτικών προϊόντων ή προγραμμάτων τηλεφωνικών υπηρεσιών, την κράτηση εισιτηρίων, και φτάνουν στην παραδοσιακή μεταπώληση και την τεχνική ή εμπορική εξυπηρέτηση.
Μπορεί κανείς άνετα να κάνει λόγο για μια βιομηχανοποίηση της σχέσης με τον πελάτη, που κατέστη δυνατή από την ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών και την ψηφιοποίησή τους. Συστήματα τύπου ΑCD (Αutomatic Call Distribution) δίνουν τη δυνατότητα της διαχείρισης χιλιάδων τηλεφωνημάτων διανέμοντάς τις σύμφωνα με τη διαθεσιμότητα των χειριστών και μειώνοντας έτσι το χρόνο αναμονής των πελατών. Συστήματα τύπου CTI(Computer Telephony Integration) εμφανίζουν σε μια οθόνη πληροφορίες για τον πελάτη πριν καν σηκώσουμε το ακουστικό.
Σήμερα τα call center θεωρούνται στρατηγικής σημασίας από τους εξπέρ του μάρκετινγκ γιατί κατά τα τελευταία χρόνια οι εταιρίες στοχεύουν στην παραμονή των ήδη υπαρχόντων πελατών, παρά στην απόκτηση νέων, κάτι πιο δύσκολο και πιο δαπανηρό.
Για παράδειγμα: στον τομέα των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών η απόκτηση ενός νέου πελάτη κοστίζει, κατά μέσο όρο, 7 φορές παραπάνω σε σχέση με έναν πελάτη που ήδη υπάρχει. Αυτό συμβάλει, αφ’ ενός, στην προσπάθεια για παγίωση και ενίσχυση των σχέσεων με τον πελάτη, αφ’ετέρου, στην κατανόηση των τάσεων της αγοράς και των καταναλωτών. Πέραν, φυσικά, της συνεχούς επίβλεψης της ποιότητας της παραγωγής.
Σε ένα άρθρο στη Le Monde Diplomatique το Μάη του 2002, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Οι νέοι σκλάβοι του τηλεφωνικού μάρκετινγκ», ο Gilles Balbastre περιγράφει κατ’ αυτό τον τρόπο τη δραστηριότητα των απασχολούμενων στα call center: «ωράρια εναλλασσόμενα, ακραία ελαστικοποίηση, part time, ασταθή ωράρια, προσωρινή εργασία για το 80% ή και 90% του προσωπικού, χαμηλοί μισθοί (τις περισσότερες φορές συνδεδεμένοι με το αποτέλεσμα που επιτυγχάνεται), ιεραρχία καταπιεστική, αποτελούν τμήμα της καθημερινότητας για αυτό το στρατό της «νέας οικονομίας». Η συγκέντρωση-για λόγους κερδοφορίας και οικονομιών κλίμακας- εκατοντάδων μισθωτών στον ίδιο χώρο, παραταγμένων σε τεράστιες αίθουσες, με τα ακουστικά χωμένα στα αυτιά και τα μάτια καρφωμένα στην οθόνη του υπολογιστή, οξύνει τον καταπιεστικό χαρακτήρα αυτών των εργοστασίων του τριτογενούς τομέα των μοντέρνων καιρών. Το μάνατζμεντ, ωστόσο, θέλει να φανεί cool, α λα Αμερικάνα: πάντα σου μιλάνε στον ενικό, και οι έξοδοι ή τα πάρτι με τους εργαζόμενους βρίσκουν την ηγεσία να αναμειγνύεται με τη βάση. Αλλά αλίμονο σε όποιον δεν ασπαστεί αυτή την κουλτούρα της επιχείρησης: τα συμβόλαια της πρακτικής και οι συμβάσεις ορισμένου χρόνου δεν ανανεώνονται, οι μόνιμοι χάνουν τα φιλοδωρήματα».
Το call center, πράγματι, παίρνει το ρόλο των εργοστασίων, που λειτουργούν βάσει αλυσίδων συναρμολόγησης, τη 3ης χιλιετίας: είναι τεϊλορισμός σε τηλεματική εκδοχή όπου η αλλοτρίωση δεν προκύπτει πια από το ότι βιδώνουμε όλη τη μέρα το ίδιο μάνταλο αλλά από το να δίνουμε συνέχεια την ίδια απάντηση στην ίδια ερώτηση.
Συνεχίζει ο Balbastre: «Οι μισθωτοί αυτών των επιχειρήσεων δεν είναι επομένως νομάδες εργαζόμενοι απελευθερωμένοι από κάθε ιεραρχία. Οι συνθήκες εργασίας τους μοιάζουν, σε μερικές εκδοχές, με αυτές των παππούδων τους, που ήταν εξειδικευμένοι εργάτες. Με τη διαφορά ότι η δυνατότητα της κινητοποίησης είναι ακόμα σε στάδιο εμβρυϊκό. Σε μερικά call center έχουν ξεσπάσει σποραδικά συγκρούσεις. Έχουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, καταφέρει να στηθούν οι πρώτες συνδικαλιστικές δομές. Μα η εγγραφή στο συνδικάτο και η προώθηση διεκδικήσεων θα σήμαινε για αυτούς τους «μορφωμένους χωρίς δικαιώματα», την παραδοχή ότι είναι μισθωτοί που είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης από την τόσο διαφημισμένη new economy. Και θα είναι σαν να παραδέχονται την ήττα τους σε κοινωνικό επίπεδο»
Call Center και καπιταλιστική συσσώρευση
Τα call center λειτουργούν εντός της σφαίρας της κυκλοφορίας του κεφαλαίου, μπορούν να θεωρηθούν, συνεπώς, καρπός του αναπτυγμένου καπιταλισμού, που σε πολλά κράτη χαρακτηρίζεται όλο και πιο πολύ από την ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα έναντι της γεωργίας και του κλασικού παραγωγικού βιομηχανικού τομέα. Δεδομένης της απασχόλησης στον τριτογενή τομέα και της αυξημένης ψηφιοποίησης των call center, αυτά τα γραφεία μπορούν να θεωρηθούν ως νησίδες ευτυχίας που περιγράφονται από τα μεταφορντικά σχήματα και εργασίες όπου επικοινωνεί κανείς με άλλους. Η πραγματικότητα όμως των call center μαρτυρά, αντιθέτως, πόσο αβάσιμα είναι τα θεωρητικά σχήματα του μεταφορντισμού, που δεν μπορούν να συνάγουν, από τη διάκριση χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας και από τη συνεχιζόμενη εξειδίκευση και των δύο, το φυσικό επακόλουθο της καπιταλιστικής ανάπτυξης και της αλλοτριωμένης εργασίας.
Τα ερωτήματα που μπορούν να τεθούν είναι: η εργατική δύναμη που απασχολείται στα call center αξιοποιεί το κεφάλαιο, ή είναι ένα κόστος μη παραγωγικό, που δεν δημιουργεί ούτε αξία ούτε προϊόν, παρά την απαραίτητη λειτουργία του για την ανακύκληση του κεφαλαίου; Οι καπιταλιστές κάτοχοι των μέσων παραγωγής αποσπούν ή όχι υπεραξία από τους εργαζόμενους στα call center;
Κατ’ εμάς, η απάντηση διαφέρει ανάλογα με τον τομέα των call center στον οποίο απασχολείται κανείς. Αν αυτά είναι τμήματα υπηρεσιών που συνδέονται απευθείας με την παραγωγή, δηλαδή αν είναι συνδεδεμένα με τους τομείς της σύγχρονης βιομηχανικής παραγωγής, προσθέτουν σίγουρα αξία στα παραγόμενα εμπορεύματα, για τα οποία η (απλήρωτη) εργασία αυτών των μεγάλων ομάδων εργαζομένων δημιουργεί υπεραξία (και συνεπώς αυτοί οι εργαζόμενοι ανήκουν ξεκάθαρα στο προλεταριάτο).
Αν, αντιθέτως, πρόκειται για απλή συζήτηση (π.χ. τα call center της δημόσιας διοίκησης, ή αυτά που παρέχουν πληροφορίες για τις εταιρίες κλπ), έχουμε μια μη παραγωγική εργασία, ακόμα και αν οι αβέβαιες συνθήκες εργασίας και οι χαμηλοί μισθοί κάνουν τους χειριστές στα call center να προσεγγίζουν την εργατική τάξη.
Η προλεταριοποίηση των μεσαίων τάξεων
Το πρώτο απαραίτητο βήμα που έκανε το κεφάλαιο στους χώρους εργασίας είναι η συγκέντρωση μιας μάζας εργαζομένων και ο άμεσος έλεγχος αυτής. Ο έλεγχος της παραγωγής ωθήθηκε, ακολούθως, στα άκρα, με τον καταμερισμό της εργασίας και την απαγόρευση της γνώσης της παραγωγικής διαδικασίας από τους εργαζόμενους διαμέσου της κατάτμησης των αρμοδιοτήτων. Ό,τι βρίσκουμε στην υπαλληλική εργασία και τις συνέπειές της, τα βρίσκουμε στα call center. Το οργανωσιακό μοντέλο της βιομηχανίας επαληθεύεται για άλλη μια φορά ως η κινητήρια δύναμη για την καπιταλιστική οργάνωση της εργασίας. Η ανάπτυξη των υπηρεσιών είναι η λύση που βρίσκει το κεφάλαιο, μέσω της επιτάχυνσης της κυκλοφορίας, στο πρόβλημα της πτώσης των κερδών και της ελλιπούς συσσώρευσης κεφαλαίου. Σε αυτή τη φάση, η ευελιξία της εργασίας και η προλεταριοποίηση των (εδώ, υπαλληλικών) μεσαίων τάξεων είναι το τίμημα που πρέπει αυτά τα άτομα να πληρώσουν στη δικτατορία της καπιταλιστικής συσσώρευσης
Οι εργαζόμενοι περιγράφονται ως «συνεργάτες» που παράγουν με τρόπο αυτόνομο, αλλά αν δεν αφεθούμε να επηρεαστούμε από την διαφημιστική αναπαράσταση του συμπαθητικού νέου με τα ακουστικά που απαντά ξεχωριστά στον συμπαθητικότατο πελάτη, μπορούμε να δούμε πώς κάθε λειτουργία είναι καρπός της σύγχρονης συνεργασίας εργαζομένων και δομών: από τον τεχνικό που εγκαθιστά τα προγράμματα διαχείρισης κλήσεων, ως εκείνον που ελέγχει τους υπολογιστές, και τον χειριστή κλπ… Ο χειριστής αποτελεί την τελευταία άρθρωση ενός δικτύου σχέσεων, όχι έναν βιοτεχνικό κρίκο, αλλά ένα γεμάτο ζήλο μυρμήγκι που υπακούει στις προσταγές μιας συνολικής κοινωνικής οργάνωσης.
Πρόκειται, μεταξύ άλλων, για μια business που δεν ανταποκρίνεται απαραιτήτως στις συγκεκριμένες απαιτήσεις της πελατείας, αλλά πιο συχνά σε κριτήρια ίματζ: δεν είναι τυχαίο που στους χειριστές παρουσιάζεται η αναγκαιότητα μιας συγκεκριμένης «χροιάς» στη φωνή κατά την απάντηση σε ερωτήσεις ή στην παρουσίαση. Δεν είναι τυχαία, επίσης, το ότι φαίνεται πως είναι διαδεδομένη η πρακτική της οργάνωσης των call center, αυτή της διατήρησης τους σε λειτουργία «24 ώρες το 24ωρο», συχνά, όμως, χωρίς να υπάρχουν πληροφορικά συστήματα, κατά τις νυχτερινές ώρες ή τις αργίες και έτσι πρακτικά η εργασία μεταφέρεται για την επόμενη ημέρα. Αλλά κυρίως είναι μια business- αυτή των call center- επειδή η «φυσική» της θέση είναι η οutsourcing: δηλαδή εξωτερικευμένη από τις εταιρίες, που θέλουν να εξοικονομήσουν κόστη. Τα call center είναι ο άξονας επί του οποίου πλάθεται όλη η εταιρική οργάνωση, που καθορίζει ακόμα και μια σημαντική επιδείνωση της παροχής υπηρεσιών εξαιτίας της εισαγωγής αυτόματων τηλεφωνητών και στην εξάλειψη της «φυσικής» επαφής με τον πελάτη- συνδρομητή- καταναλωτή. Οι εργασιακές σχέσεις στα call center είναι ανασφαλείς και συχνά συνιστούν μια μορφή εκβιασμού του μισθωτού: συνηθίζεται η μαζική χρήση άτυπων συμβάσεων (εργασία λανθάνουσα, part time, συμβάσεις μαθητείας, συμβάσεις πρώτης απασχόλησης, συμβάσεις βάσει project), συμβάσεις με μπλοκάκι (στην Atesia σχεδόν όλοι οι εργαζόμενοι έχουν αυτή την εργασιακή σχέση, όπως και στη Seat-Tin.it), όπου ο μισθωτός παρουσιάζεται ως «αυτόνομος», και για αυτό χωρίς δικαιώματα αλλά με πολλές υποχρεώσεις.
Ο έλεγχος που προκαλεί αυτό το μοντέλο είναι ασφαλώς πιο λεπτός και «δημοκρατικός» σε σχέση με τον αυστηρό και γραφειοκρατικό έλεγχο του «φορντικού» εργοστασίου, ωστόσο, κατά την εφαρμογή του, που θέλει τους εργαζόμενους να «συμμετέχουν», αποδεικνύει την αδυναμία του. Οι εργαζόμενοι παραμένουν στο επίκεντρο: καλούνται οι προϊστάμενοι και οι διευθυντές να τρώνε μαζί τους, να συζητούν περί ανέμων και υδάτων, ώστε οι εργαζόμενοι να παράγουν, σε ένα σύστημα όλο και πιο αλλοτριωμένο. Εμφανίζεται έτσι ένα σύστημα κυρίαρχο που βασίζεται ολοκληρωτικά στην πραγματική παραγωγή, παρά τα όσα λένε οι θεωρητικοί της άυλης εργασίας…
Ο θαυμασμός της τεχνολογίας που απελευθερώνει τον άνθρωπο από το βάρος της εργασίας καθίσταται μια ιδεολογική παραποίηση που αποκρύπτει την όλο και πιο δεσποτική και απάνθρωπη πραγματικότητα της οργάνωσης της εργασίας, που βρίσκει στην τεχνολογία ένα πραγματικό στήριγμα.
Η μηχανή ξέρει και αποφασίζει, ενώ, με τρόπο όλο και πιο προφανή, στον εργαζόμενο, τον άνθρωπο χειριστή, δεν επιτρέπεται καμία ελευθερία, πρέπει να υποτάσσεται συνειδητά στους κανόνες (και στα «παιχνίδια», την αυστηρότητα και την ανικανότητα αυτοδιόρθωσης) της μηχανής. Η πληροφορική με τους νόμους της, αλλά και με τις νέες δυνατότητες στη μνήμη και τον υπολογισμό, χάρη στις γλώσσες (software) που αργά αλλά συνεχώς και με απεριόριστες δυνατότητες εμπλουτισμού, είναι μια επιστήμη εντολών. Ωστόσο, η τεχνολογία και τα σχετικά μηχανήματα αυτά καθ’ εαυτά δεν είναι απολυταρχικά, είναι οι παραγωγικές σχέσεις που διατάζουν: οι εργάτες δεν είναι ενάντια στα μηχανήματα, αλλά ενάντια σε όσους χρησιμοποιούν τις μηχανές για να τους κάνουν να δουλεύουν.. Η λεπτότητα των call center έγκειται στην εμφάνιση ότι ο εργαζόμενος έχει μια κάποια αυτονομία, και στην επιμονή των δημιουργικών του ικανοτήτων, γεγονός που δεν θα μπορούσε να μην υπάρχει σε μια κοινωνία βασισμένη στο φαίνεσθαι. Δεν πρέπει να εκπλήσσει ο βαθμός ομοιότητας ενός παρόμοιου κοινωνικού υποκειμένου με τη φιλοσοφία της επιχείρησης: δεδομένου ότι πρόκειται ως επί το πλείστον για επιχειρήσεις που δημιουργήθηκαν κατά τη φάση άνθισης της new economy που μεταβιβάζουν από το ατομικό σε συλλογικό επίπεδο τις ελπίδες μιας γενιάς. «Είμαι νέος, εργάζομαι μαζί με μια νέα εταιρία, δεν είμαι υπάλληλος, αλλά δημιουργώ επικοινωνία», είναι ένα δυσάρεστο ρεφρέν που ακούμε όχι μόνο από ορκισμένους δούλους των εταιριών αλλά και από πολλούς εργαζόμενους. Οι εργαζόμενοι χαμένοι σε ένα παρόμοιο κοινωνικό περιβάλλον, συνήθως νέοι και χωρίς καμία ταξική ανάμνηση, γίνονται συχνά έρμαια αυτών των επινοήσεων των εταιριών.
Μελετώντας τις σχέσεις μεταξύ των εργαζομένων στα call center, ανακαλύπτει κανείς την ίδια αλλοτρίωση, την ίδια ιεραρχία, την ίδια διαταγή του κεφαλαίου που καταστρέφει τα πάντα στο όνομα του κέρδους αλλά, ευτυχώς, ανακαλύπτει κανείς και μια γνήσια απείθεια για εργασία. Είναι η μόνη δημοκρατία στη δουλειά, που βασίζεται προφανώς στην ικανότητα του κεφαλαίου να τρομοκρατεί και να εκμεταλλεύεται τους προλετάριους.
Η προλεταριοποίηση που προχωρά δεν έχει ακόμα ψαλιδίσει τα όρια της ευημερίας τόσο ώστε να αναδείξει το διαχωρισμό και την αντικειμενική σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ εργαζομένων και κεφαλαίου. «Η εταιρία είναι νέα, εγώ είμαι νέος, και το μέλλον θα είναι, όπως και να’ χει, επιτυχημένο». Μέχρι πριν λίγο καιρό το σλόγκαν αυτό, ήταν που ακουγόταν στους διαδρόμους των call center. Δεν έχει σημασία αν ζούμε ακόμα με τους γονείς ως τα 30, αναμφίβολα υπάρχουν και πλεονεκτήματα: στέγη, σίτιση, όλα τα σίγουρα, μαζί και στοργή, σε μια κοινωνία που εύκολα διαλύει τεχνητές διαπροσωπικές συζεύξεις. Βρίσκονται, επομένως, εύκολες δικαιολογίες για αυτή την αργή, αλλά με ασταμάτητη, πρόοδο της προλεταριοποίησης.
Αλλά και επειδή ο ανταγωνισμός και η επιδεινούμενη οικονομική κρίση θα υποχρεώσουν τις επιχειρήσεις των call center, μεταξύ –όχι πολλών- άλλων, να μειώσουν περαιτέρω το κόστος εργασίας, αυξάνοντας την εκμετάλλευση των εργαζομένων, ή μεταφέροντας στο εξωτερικό τα ίδια τα call center τους. Όπως έκανε ήδη ο Όμιλος Cos, που προσφάτως άνοιξε ένα call center στην Τύνιδα, και απειλεί να ανοίξει και άλλα κάθε φορά που οι χειριστές στα call center της Sicos στην Κατάνια ή της Cosmed στο Παλέρμο διεκδικούν τα στοιχειώδη δικαιώματά τους..
Teoria & Prassi, Απρίλης 2005, τεύχος 13ο
http://piattaformacomunista.com/CALLCENTER_GRE.htm